سابقه و هدف: بذر زیتون (. Olea europaea L) برای جوانه زنی با دو مشکل (خفتگی فیزیولوژیک و خفتگی میکانیکی) مواجه می باشد. تیمارهای مختلف همانند خراش دهی میکانیکی، خراش دهی شیمیایی و چینه سرمایی (سرمادهی مرطوب) برای تسریع جوانه-زنی بذر استفاده می شود. به منظور رفع خفتگی میکانیکی، اسید سولفوریک غلیظ و جهت رفع خفتگی فیزیولوژیک، چینه سرمایی مرطوب به کار گرفته می شود. در مطالعه حاضر، به منظور رفع خفتگی بذر، تسریع جوانه زنی و دست یابی به دانهال های مناسب برای تولید پایه های سازگار با شرایط اقلیمی شهرستان رودبار، بذرهای ارقام آربکین، بلیدی و ماری مورد بهره برداری قرار گرفتند و از تیمارهای چینه سرمایی و اسید سولفوریک استفاده شدند. همچنین، اثر زمان برداشت بذر روی میزان جوانه زنی مورد بررسی قرار گرفت. مواد و روش ها: بذرها از میوه های درختان زیتون ارقام آربکین، بلیدی و ماری در ایستگاه تحقیقات زیتون رودبار برداشت شدند. زمان اول برداشت، مرحله رسیدن کامل بذر همراه با تغییر رنگ زیتون از سبز به زرد (اوایل مهر ماه) و زمان دوم برداشت، مرحله رسیدن کامل میوه همراه با تغییر رنگ آن به بنفش و سیاه شدن (اواخر آبان) بود. گلدان ها با کود حیوانی پوسیده و ماسه رودخانه پر شدند. سه بذر در هر گلدان کاشته شدند. بستر کاشت و بذرها با ماده ضدعفونی کننده کاربندازیم به نسبت دو در هزار ضدعفونی شدند. آزمایش به صورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. فاکتورها شامل؛ ارقام در سه سطح (آربکین، بلیدی و ماری)، زمان برداشت در دو سطح (رسیدن کامل بذر و رسیدن کامل میوه)، چینه سرمایی با دمای 7-6 درجه سانتی گراد در سه سطح (0، 500 و1000 ساعت) و تیمار اسید سولفوریک غلیظ 97 درصد در دو سطح (0 و 9 ساعت) بودند. بنابراین، آزمایش حاضر 36 سطح تیماری داشت. برای هر رقم، 240 گلدان در 12 سطح (6 سطح در مرحله اول برداشت و 6 سطح در مرحله دوم برداشت) و در هر سطح 20 گلدان استفاده شد. در مجموع، 2160 بذر برای 720 گلدان برای سه رقم استفاده شد. سرعت جوانه زنی، میانگین جوانه زنی، درصد جوانه زنی، قدرت جوانه زنی و شاخص های رشد رویشی همانند رشد شاخساره و وزن خشک گیاهچه صفات اندازه گیری شده بودند. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSSتجزیه شدند و میانگین آنها با استفاده از آزمونLSD در سطح احتمال 5 درصد مقایسه شدند و برای رسم نمودار از نرم افزار EXCEL استفاده گردید. یافته ها: تجزیه واریانس داده ها نشان داد که بین تیمارها و صفات اندازه گیری شده در ارقام مختلف از نظر آماری اختلاف معنی داری (p≤, 0. 01) وجود داشت. اختلاف معنی داری بین پرایمینگ سرما و پرایمینگ اسید و تعداد بذر جوانه زده و تعداد و شاخص بنیه گیاهچه وجود نداشت. نتایج نشان داد که تیمار تلفیقی بذر رقم ماری با 9 ساعت تیمار اسید سولفوریک و 1000 ساعت تیمار چینه سرمایی، بالاترین قدرت جوانه زنی را القا کرد. کاربرد تلفیقی پرایمینگ سرما و اسید سولفوریک در مرحله دوم برداشت (پس از رسیدن کامل میوه)، تعداد روز تا جوانه زنی را کاهش، اما درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، متوسط جوانه زنی و شاخص بنیه گیاهچه را در همه ارقام افزایش داد. در هر سه رقم، بالاترین وزن خشک گیاهچه از پرایمینگ سرمای 500 ساعت به دست آمد. نتیجه گیری: تولید دانهال های بیشتر و قوی تر زیتون، برای توسعه باغ های زیتون در استان های زیتون خیز کشور از نظر اقتصادی، زیست محیطی و جلوگیری از فرسایش خاک به ویژه در اراضی شیب دار حائز اهمیت است. در این پژوهش، راهکار مؤثری برای افزایش شاخص های جوانه زنی در بذر زیتون ارائه گردید. در بین ارقام مختلف زیتون مورد استفاده، رقم ماری واکنش بیشتر و بهتری به پرایمینگ نشان داد که این واکنش در مرحله برداشت دوم مشهودتر بود.

مقدمه: بذرها برای بقا و ماندگاری نیازمند جوانه زنی موفق در زمان و شرایط مطلوب می باشند. گاهی اوقات حتی در شرایط مطلوب محیطی و ژنتیکی بذر، عدم جوانه زنی یا جوانه زنی همراه با تأخیر اتفاق می افتد که به چنین بذرهایی، بذرهای دارای خفتگی گفته می شود. خفتگی بذر می تواند آثار مثبت در گریز از شرایط نامطلوب و تضمین بقا در آن محیط داشته باشد. با این حال خفتگی بذر گیاهان زراعی از طریق جلوگیری از جوانه زنی، سبب کاهش سبز شدن و کاهش عملکرد می شود. در ایجاد خفتگی بذر ترکیبی از عوامل محیطی و عوامل ژنتیکی بذر دخیل است. به طورکلی خفتگی بذر شامل خفتگی فیزیکی، خفتگی فیزیولوژیک، خفتگی مورفولوژیک، خفتگی مورفوفیزیولوژیک و خفتگی چندگانه می باشد که جهت رفع خفتگی بذر می توان از تیمارهای خراش دهی فیزیکی/شیمیایی، استراتیفیکاسیون سرد و گرم، آبشویی، تیمارهای هورمونی، پس رسی، نور و تیمارهای ترکیبی، بسته به نوع خفتگی استفاده کرد. از این رو در این مطالعه با استفاده از مطالعات داخلی انجام شده در زمینه خفتگی بذر در گونه های مختلف گیاهی، به شناخت و بررسی انواع خفتگی در گونه های مختلف گیاهی پرداخته شده و اطلاعات کلی و کاربردی در این خصوص ارائه شده است. مواد و روش ها: در این مطالعه تعداد 168 گزارش منتشر شده روی 250 گونه گیاهی در 20 سال اخیر که در حوزه ی خفتگی بذر گیاهان دارویی، علف هرز، مرتعی، زینتی و زراعی منتشر شده بود، مورد بررسی قرار گرفت. سپس درصد گیاهان مورد مطالعه و تیره های گیاهی و هم چنین سهم انواع خفتگی بذر و تیمارهای مناسب جهت رفع خفتگی بذر، تعیین شد. یافته ها: در بین گونه های گیاهی مورد مطالعه بیشترین نوع خفتگی مربوط به خفتگی فیزیولوژیک (50 درصد) مشاهده شد و پس از آن خفتگی فیزیکی، خفتگی چندگانه، خفتگی مورفوفیزیولوژیک و کم ترین سهم خفتگی در گونه های گیاهی مورد مطالعه مربوط به خفتگی مورفولوژیک (61/1 درصد) بود. موثرترین تیمارها جهت رفع خفتگی فیزیولوژیک استفاده از تیمارهای استراتیفیکاسیون سرد، اسید جیبرلیک و نیترات پتاسیم بود. همچنین موثرترین تیمارها برای رفع خفتگی فیزیکی استفاده از تیمارهای خراش دهی فیزیکی و مکانیکی، خراش دهی شیمیایی و تیمار نیترات پتاسیم بود. با استناد بر نتایج: جهت رفع خفتگی مورفولوژیک استفاده از تیمارهای دمایی و سپس تیمارهای اسید جیبرلیک و نیترات پتاسیم قابل توصیه است. برای رفع خفتگی مورفوفیزیولوژیک استفاده از تیمارهایی جهت بلوغ بذرهای تمایز نیافته یا تمایز یافته کوچک (رفع خفتگی مورفولوژیک) و هم چنین تیمارهایی جهت مقابله با عوامل بازدارنده جوانه زنی یا جبران نبود تحریک کننده های جوانه زنی قابل توصیه می باشد. همچنین بیشترین تیمار استفاده شده برای رفع خفتگی مورفوفیزیولوژیک با بررسی های انجام شده تیمارهای استراتیفیکاسیون سرد و اسید جیبرلیک بود. نتیجه گیری: با شناسایی نوع خفتگی و اعمال تیمارهای مناسب می توان جوانه زنی گیاهان اقتصادی و ارزشمند را بهبود بخشید.

در این تحقیق ماهیت خفتگی در بذر بنه (Pistacia mutica F. & M.) مورد مطالعه قرار گرفت. به منظور افزایش تنژگی در بذرهای بنه تیمارهای مختلفی مانند خراش دهی به وسیله سولفوریک اسید غلیظ (98 درصد) و سرد، سرمادهی مرطوب در دمای 5±1 درجه سانتی گراد به مدت 10، 20، 30 و 40 روز و خیساندن بذرها در جیبرلیک اسید در غلظت های 100، 250، 500، 750 و 1000 میلی گرم در لیتر انجام شد. خراش دهی به همراه 20 روز سرمادهی مرطوب باعث افزایش تنژگی بذرها از 27.7 درصد به 62.1 درصد شد. بیشترین تنژگی در تیمارهای خیساندن بذر در غلظت های 500 و 1000 میلی گرم در لیتر مشاهده شد. ترکیبات بازدارنده موجود در بذرهای بنه استخراج و معلوم شد که خصوصیاتی شبیه ابسایزیک اسید داشتند. میزان این ترکیبات بازدارنده با افزایش دوره سرمادهی مرطوب کاهش یافت و غلظت بازدارنده ها 20 روز پس از سرمادهی مرطوب به کمترین میزان رسید. نتایج نشان داد که دلیل اصلی خفتگی در بذر بنه وجود درون بر سخت و خفتگی درونی است.

هدف از این پژوهش کمی سازی تأثیر خفتگی ثانویه بر سبزشدن کلزا با استفاده از مدل چاپمن-ریچاردز تحت شرایط مزرعه ای بود. این آزمایش با استفاده از 20 ژنوتیپ کلزای تحت شرایط مزرعه ای انجام شد. جهت القای خفتگی ثانویه، روش استاندارد هاهنهایم مورد استفاده قرار گرفت. آزمایش سبزشدن شدن نیز و با استفاده از یک طرح فاکتوریل در قالب بلوک های کاملا تصادفی در مزرعه تحقیقاتی پردیس ابوریحان دانشگاه تهران با 4 تکرار و به مدت 122 روز انجام شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد هردو عامل ژنوتیپ و تنش خشکی بر درصد و سرعت سبزشدن گیاهچه های کلزا تحت شرایط مزرعه مؤثر بودند. با این حال پتانسیل القای خفتگی ثانویه در بین ژنوتیپ ها متفاوت بود و در ژنوتیپ های کرج2، اچ50 و اس ال ام046 سرعت سبزشدن پیش از القاء خقتگی ثانویه 407/0، 143/0 و 355/0 (بر روز) بود که پس از القای خفتگی به ترتیب به 411/0، 289/0 و 364/0 (بر روز) افزایش پیدا کرد. نتایج مقایسه میانگین نشان داد که بیشترین درصد سبزشدن در شرایط عدم وجود خفتگی ثانویه مربوط به ژنوتیپ احمدی بود، ولی این ژنوتیپ با سایر ژنوتیپ ها (هایولا، مغان، اس ال ام046، آرجی اس، اپرا و کرج1) تفاوت معنی داری نداشت و هنگامی که خفتگی ثانویه به بذور القاء شد نیز ژنوتیپ احمدی بیشترین درصد سبزشدن را داشت و کمترین درصد سبزشدن پس از القاء خفتگی نیز مربوط به ژنوتیپ طلایه بود.

تفاوتهای ساختاری و فراساختاری بذور خفته و غیر خفته یولاف وحشی (Avena توسطludoviciana)توسط میکروسکوپ نوری و الکترونی (TEM) بررسی گردید. پس از جذب آب، رشد شعاعی سلولهای روپوششی (epithelial) لپه در بذور غیر خفته مشاهده گردید. در بذور خفته، سلولهای مذکور رشد نیافته و به صورت متراکم و فشرده وجود داشتند. هضم دانه های چربی و آلورون درون سلول و در نتیجه رقیق شدن سیتوپلاسم، توسعه شبکه آندوپلاسمی، افزایش تعداد پلی زومها و تجمع آنها، افزایش تعداد میتوکندری، مشاهده حضور یک واکوئول بزرگ در سلول، تغییرات فراساختاری موجود در سلول های بذور غیر خفته بود که در بذور خفته مشاهده نگردید. در بذور خفته و اکوئول های کوچک و متعدد، تعداد زیادی دانه های چربی و آلورون وجود داشت.

یولاف وحشی (Aventa Iudoviciana Dureu) یکی از علف های هرز مهم غلات مخصوصا گندم است که بذرهای آن به صورت خفته در خاک باقی مانده و هر ساله تعدادی از آن ها جوانه زده و آلودگی ایجاد می نمایند. در این پژوهش عوامل موثر بر خفتگی بذر مورد بررسی قرار گرفت. با کشت رویان جدا شده از بذرهای خفته، جوانه زنی کامل مشاهده شد که ثابت نمود رویان فاقد خفتگی است و بنابر این علت خفتگی در جایی خارج از رویان قرار داشت. نتایج نشان داد دو عامل در ایجاد خفتگی بذر دخالت داشتند. اولین عامل سبوسه بود که به طریق مکانیکی از جوانه زنی بذر جلوگیری نمود و عمل دوم لایه آلورون موجود در گندمه بود که با کاهش انتقال آب و در نتیجه دستیابی کمتر رویان به آب جهت رشد باعث خفتگی گردید. الکترو فورز پروتئین به روشSDS-PAGE ، 8 نوار پلی پپتیدی را در بذرهای خفته نشان داد. چهار نوار دارای وزن مولکولی بیش از 66000 دالتون بودند. وزن مولکولی چهار نوار دیگر 53380 ،46505 ، 38695 و 20334 دالتون بود. در بذرها غیر خفته نیز دو نوار پلی پپتیدی با وزن مولکولی 32197 و 25587 دالتون مشاهده گردید. وجود نوارهای پلی پپتیدی متفاوت در بذرهای خفته و غیر خفته احتمال دخالت ژن ها را در پدیده خفتگی نشان داد.

لاله واژگون یکی از گونه های با ارزش دارویی و بوم گردشگردی در منطقه زاگرس است. با توجه به اینکه، تنژگی و استقرار این گیاه در شرایط طبیعی مشکل است، پرایمینگ بذر می تواند قابلیت تنژگی در این گیاه را افزایش دهد. این پژوهش در دو آزمایش جداگانه طراحی شد. آزمایش اول با هدف اثر اسموپرایمینگ بر شکست خفتگی بذر این گیاه به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 4 تکرار انجام شد (هر تکرار جداگانه و تکرار بعدی نوبت بعد در دستگاه قرار گرفت). فاکتورهای آزمایشی شامل مدت زمان سرمادهی (4 و 8 هفته)، پتانسیل اسمزی اعمال شده توسط پلی اتیلن گلایکول (3-، 6-، 9- و 12- بار) و مدت زمان پرایمینگ (12، 24، 36 و 48 ساعت) بود. نتیجه ها نشان داد، پتانسیل 12- بار به مدت 12 ساعت در طول 8 هفته سرمادهی بر درصد تنژگی، سرعت تنژگی، طول گیاهچه و شاخص بنیه به طور معنی داری اثر داشت ولی در کاهش نیاز سرمایی این گیاه موثر نبود. آزمایش دوم با هدف بررسی اثر پتانسیل اسمزی و مدت زمان پرایمینگ در بهبود ویژگی تنژگی بعد از شکست خفتگی انجام شد. نتیجه ها نشان داد اثر پتانسیل و مدت زمان پرایمینگ بر روی کلیه ویژگی های مورد بررسی معنی دار بود و موجب بهبود این ویژگی ها شد.

در بررسی حاضر ضمن مطالعه اثر دما و نور بر جوانه زنی و میزان خفتگی بذر سه گونه مهم سس (Cuscuta planiflora, Cuscuta campestris, Cuscuta monogyna)، تاثیر عوامل مختلفی مانند ساییدگی شیمیایی با استفاده از سولفوریک اسید 98 درصد و مکانیکی، لایه بندی یا سرمادهی و طول مدت آن و همچنین تاثیر برخی مواد شیمیایی از قبیل پتاسیم نیترات، آمونیوم سولفات و اوره در شکست خفتگی بذر در گونه های مذکور مورد بررسی قرار گرفت. آزمایشها به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 4 تکرار اجرا گردید. نتایج بدست آمده حاکی از وجود اختلافهایی در زمینه شرایط بهینه جوانه زنی برای سه گونه مذکور بود. همچنین میزان عمق خفتگی در سه گونه مذکور متفاوت بوده و عوامل مکانیکی و شیمیایی و لایه بندی برای هر یک از گونه ها در شکست خفتگی بذر تاثیر متفاوتی داشت. بطور کلی نور در جوانه زنی بذور سه گونه مذکور باز دارنده نبود. حتی نور متناوب در گونه C. monogyna موجب تحریک جوانه زنی شده است. سولفوریک اسید و پتاسیم نیترات بعنوان ابزارهای شیمیایی در شکست خفتگی موثر بوده و نیز سایش مکانیکی تاثیر بسزایی در برداشت خفتگی داشته است. عامل خفتگی در پوسته بذر بوده و احتمالا پوسته بذر بطریقه مکانیکی موجب خفتگی گردیده است. در بررسی حاضر همچنین ساختمان سطحی بذر در گونه های مذکور با استفاده از میکروسکوپ الکترونی ترانگاره ای (SEM) بررسی و با یکدیگر مقایسه گردید و نیز تاثیر آن بر خفتگی بذر بررسی شد. بذور گونه C. monogyna که در مقایسه با دو گونه دیگر بویژه گونه C. planiflora پوسته هموارتری داشتند دارای خفتگی کمتری بودند. در گونه C. monogyna نیز در مقایسه با دو گونه دیگر به کار بردن ابزارهای شکست خفتگی حتی سولفوریک اسید تاثیر بیشتری در تخریب پوسته بذر و افزایش درصد جوانه زنی داشت. در صورتیکه در بذور گونه C. planiflora که دارای آرایش سطحی بسیار خشن و چین خوردگیهای عمیقتری بودند، عوامل و ابزارهای مذکور تاثیر کمتری در شکست خفتگی داشتند.